Obowiązek podatkowy powstaje, gdy:

• zawierasz umowę na przykład sprzedaży, spółki, pożyczki. Jeśli z góry nie ustalisz sumy pożyczki – obowiązek podatkowy powstaje z chwilą przekazania jakiejkolwiek kwoty,
• składasz oświadczenie o ustanowieniu hipoteki lub zawrzesz umowę ustanowienia hipoteki,
• uprawomocnia się orzeczenie sądu,
• dostajesz wyrok sądu polubownego albo dojdzie do ugody,
• zawierasz umowę przeniesienia własności – jeśli wcześniej podpiszesz umowę, w której zobowiążesz się przenieść własność, a teraz podpisujesz umowę przeniesienia tej własności,
• spółka uchwala podwyższenie swojego kapitału – jeśli ma osobowość prawną.

Pamiętaj, poniższe przypadki dotyczą tylko umów, których przedmiotem są rzeczy i prawa majątkowe (majątek), które są w Polsce. A jeśli są za granicą – to tylko jeśli ich nabywca mieszka albo ma siedzibę w Polsce i zawarł umowę w Polsce.

W przypadku umowy zamiany wystarczy, że w Polsce jest jeden z zamienianych przedmiotów.

Rodzaj umowy	Kto płaci	Wyjaśnienia
Sprzedaż	Ten, kto kupuje.
Zamiana	Ten, kto zamienia.	Wystarczy, że w Polsce jest jeden z zamienianych przedmiotów.
Darowizna – w części, która dotyczy przejęcia przez osobę, która jest obdarowana, długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy.	Ten, kto jest obdarowany.	Na przykład dostajesz w darowiźnie samochód i kredyt na ten samochód.
Dział spadku – w części, która dotyczy spłat lub dopłat.	Ten, kto w wyniku umowy dostaje rzeczy lub prawa majątkowe ponad swój udział w spadku.	Taką umowę możesz podpisać z pozostałymi spadkobiercami. Decydujecie w niej, jak podzielić spadek. Na przykład dostajesz z bratem w spadku samochód (po 50%). Podpisujecie umowę o dział spadku, w której zapisujecie, że to ty przejmujesz samochód i spłacasz brata. Wtedy nabywasz połowę samochodu ponad swój udział w spadku i jesteś jego jedynym właścicielem (twój udział to 50%, w wyniku działu spadku nabywasz drugie 50%, czyli teraz masz 100%). Wtedy to ty płacisz podatek od czynności cywilnoprawnych.
Zniesienie współwłasności – w części, która dotyczy spłat lub dopłat.	Ten, kto staje się jedynym właścicielem rzeczy lub prawa majątkowego albo kogo udział w ich współwłasności wzrośnie.	Taką umowę możesz podpisać, jeśli masz z kimś współwłasność i chcesz to zmienić. Na przykład ty i twój znajomy jesteście współwłaścicielami motorówki. Ty chcesz przekazać swoją część znajomemu. Ustalasz z nim, ile pieniędzy ma ci przekazać za twoją część. Znajomy daje ci pieniądze (spłaca cię) i to on staje się jedynym właścicielem motorówki. Wtedy to znajomy płaci podatek od czynności cywilnoprawnych. Inny przykład: ty, siostra i brat jesteście współwłaścicielami samochodu. Każde z was jest właścicielem ⅓. Chcesz przekazać swoją część siostrze. Ustalasz z siostrą, ile pieniędzy ma ci przekazać za twoją część. Siostra daje ci pieniądze (spłaca cię) i staje się współwłaścicielem samochodu razem z bratem (udział siostry ⅔, a brata ⅓). Wtedy to siostra płaci podatek od czynności cywilnoprawnych.
Pożyczka pieniędzy	Ten, kto bierze pożyczkę.
Depozyt nieprawidłowy	Ten, kto przechowuje depozyt (przechowawca).	Na przykład podpisujesz umowę, że będziesz przechowywać pieniądze swojego kolegi i w tym czasie możesz z nich korzystać. Kiedy umowa się skończy – musisz oddać tyle, ile powierzył ci kolega.
Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych w postaci odpłatnej służebności i odpłatnego użytkowania (w tym nieprawidłowego)	Ten, na rzecz kogo jest ustanawiana służebność lub użytkowanie.	Na przykład ustanawiasz na rzecz swojej matki odpłatną służebność mieszkania w swoim domu. Podatek płaci wtedy matka.
Ustanowienie hipoteki	Ten, kto ustanawia hipotekę.
Umowa spółki cywilnej	Wspólnicy spółki
Umowa spółki innej niż spółka cywilna	Spółka	Na przykład udzielenie pożyczki przez wspólnika spółki jawnej tej spółce.

                                                                                                                                               

Wszystkie osoby, które zawierają umowę, odpowiadają za to, żeby zapłacić podatek przy:

• umowie zamiany,
• umowie spółki cywilnej.

W przypadku innych umów za podatek odpowiada jedynie nabywca. Jeśli nabywcą jest kilka osób, to wszystkie te osoby (na przykład mąż i żona, którzy kupują razem samochód). Podobnie, gdy kilka osób ustanawia hipotekę.

W takiej sytuacji są 3 możliwości zapłaty podatku:

• 1 osoba płaci w całości,
• wszyscy płacą w częściach,
• niektórzy płacą w częściach.

Części nie muszą być równe, ale ich suma ma dać całą kwotę podatku. Na przykład umowę spółki zawarło 5 osób. 2 płacą podatek po połowie, a pozostałe nie płacą.

Jeśli podatek nie zostanie zapłacony przez te osoby w terminie i w całości – urząd skarbowy może sam zdecydować, kto i ile zapłaci.

Nie płacisz podatku i nie składasz formularza w tej sprawie, jeśli:

• kupujesz obce waluty,
• kupujesz rzeczy ruchome – jeśli podstawa opodatkowania nie przekracza 1 000 zł,
• pożyczasz nie więcej niż 36 120 zł (liczą się łącznie pożyczki z ostatnich 5 lat od jednej osoby) – jeśli jest to pożyczka od bliskiej rodziny, czyli:
  • małżonka,
  • dzieci,
  • wnuków, prawnuków,
  • rodziców,
  • dziadków, pradziadków,
  • pasierbów, pasierbic,
  • rodzeństwa,
  • ojczyma, macochy,
  • zięcia, synowej,
  • teściów,
• pożyczasz pieniądze od osób spoza bliskiej rodziny – jeśli wysokość pożyczki nie przekracza 1 000 zł.

Nie zapłacisz podatku – jeśli złożysz formularz i udokumentujesz otrzymanie pieniędzy, a pożyczasz więcej niż 36 120 zł od najbliższej rodziny, czyli:

• małżonka,
• dzieci,
• wnuków, prawnuków,
• rodziców,
• dziadków,
• pasierbów, pasierbic,
• rodzeństwa,
• ojczyma, macochy.

Deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych złóż do urzędu skarbowego odpowiedniego dla swojego miejsca zamieszkania. Zrób to w ciągu 14 dni od zawarcia umowy pożyczki. Udokumentuj też, że otrzymujesz te pieniądze na konto bankowe, rachunek, który prowadzi spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa, albo przekazem pocztowym.

1. Znajdź i wypełnij formularz PCC-3. Formularze podatkowe są dostępne na Portalu Podatkowym (podatki.gov.pl) w usłudze e-Deklaracje. Można je podpisać:
   • danymi autoryzującymi lub
   • kwalifikowanym podpisem elektronicznym

oraz wysłać do urzędu skarbowego przez internet.

2. Wyślij go do urzędu skarbowego. Szczegóły, do którego urzędu znajdziesz w sekcji Gdzie wysyłasz dokumenty.
3. Zapłać podatek przelewem na konto urzędu (wykaz rachunków bankowych).

Do 14 dni od momentu, gdy powstał obowiązek podatkowy. Zazwyczaj jest to dzień zawarcia umowy.

Do urzędu skarbowego odpowiedniego dla:

• swojego miejsca zamieszkania lub siedziby firmy – jeśli zawierasz umowę:
  • która nie dotyczy nabycia nieruchomości (gruntu lub mieszkania). Jeśli podatek płaci więcej niż jedna osoba – w urzędzie skarbowym właściwym dla miejsca zamieszkania jednej z osób lub siedziby jednej z firm,
  • zawierasz umowę nabycia rzeczy, które znajdują się za granicą, lub prawa majątkowe, które są wykonywane za granicą,
• miejsca siedziby spółki – jeśli zawierasz umowę spółki.

Sprawdź adresy urzędów.

Wysokość podatku zależy od tego, jaki rodzaj umowy podpisujesz. Jeśli jest to umowa:

• sprzedaży, zamiany, o dział spadku, zniesienie współwłasności oraz darowizny:
  • rzeczy ruchomych – 2% podstawy opodatkowania,
  • praw majątkowych – 1% podstawy opodatkowania,
• ustanowienia hipoteki – 19 zł,
• ustanowienia odpłatnego użytkowania oraz odpłatnej służebności – 1% podstawy opodatkowania,
• pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego – 0,5% podstawy opodatkowania,
• wyjątkowo stawka podatku może wynosić 20% podstawy opodatkowania. Jest to stawka sankcyjna. Zapłacisz ją, jeśli urząd skarbowy lub urząd celno-skarbowy przeprowadzi u ciebie kontrolę i wtedy przyznasz się, że:
  • masz umowę pożyczki, depozytu nieprawidłowego lub o ustanowieniu na twoją rzecz użytkowania nieprawidłowego albo ich zmiany – jeśli podatek nie został przez ciebie opłacony,
  • masz pożyczkę pieniężną od kogoś z najbliższej rodziny (małżonka, dzieci, wnuków, prawnuków, rodziców, dziadków, pasierba, rodzeństwa, ojczyma lub macochy) i nie potrafisz udokumentować otrzymania tych pieniędzy na swój rachunek bankowy, rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową albo przekazem pocztowym,
• spółki – 0,5% podstawy opodatkowania.

Podatek zapłacisz na konto urzędu skarbowego.

Każdy, kto kupuje na własne potrzeby sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe – jeśli ma:

• orzeczenie o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (nieważne, jakie ma schorzenie),
• orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu.

Organizacje pożytku publicznego – jeśli dokonują czynności cywilnoprawnych tylko w związku ze swoją nieodpłatną działalnością pożytku publicznego.

Jednostki samorządu terytorialnego,

Skarb Państwa,

Agencja Rezerw Materiałowych.

Podstawa opodatkowania zależy od rodzaju umowy, którą podpisujesz.

Rodzaj umowy	Podstawa opodatkowania	Wyjaśnienia
Sprzedaż	Wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, które kupujesz.
Zamiana	Wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, za które przypada wyższy podatek.	Na przykład zamieniacie rower o wartości rynkowej 1 500 zł i samochód o wartości rynkowej 2 000 zł. Podatek zapłacicie od 2 000 zł.
Darowizna	Wartość długów i ciężarów albo zobowiązań, jakie przejmujesz jako obdarowany.	Na przykład wartość pożyczki albo kredytu, który przejmujesz.
Zniesienie współwłasności	Wartość rynkowa tej części rzeczy lub prawa majątkowego, które przejmujesz.	Nie jest istotne, ile zapłacisz poprzedniemu współwłaścicielowi. Sprawdź, jaka jest wartość rynkowa tej rzeczy albo prawa majątkowego, i oblicz, jaka jest wartość tej części, którą nabywasz od poprzedniego współwłaściciela. Na przykład ty i kolega jesteście współwłaścicielami samochodu po połowie (50% i 50%). Umawiacie się, że ty przejmujesz ten samochód i w zamian zapłacisz poprzedniemu współwłaścicielowi 10 000 zł. Jednak wartość rynkowa samochodu wynosi 25 000 zł. Podatek płacisz od kwoty 12 500 zł (50% z 25 000 zł), a nie od 10 000 zł.
Dział spadku	Wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego, które nabywasz ponad wartość swojego udziału w spadku.	Na przykład dostajesz z bratem w spadku samochód (po połowie), którego wartość rynkowa to 20 000 zł. Podpisujecie umowę o dział spadku, w której zapisaliście, że ty bierzesz samochód. Umawiasz się z bratem, że spłacisz mu 8 000 zł. Podatek płacisz od połowy wartości rynkowej samochodu, czyli od 10 000 zł. A nie od 8 000 zł kwoty spłaty.
Pożyczka	Wartość pożyczki albo każda przekazana kwota, jeśli wartość pożyczki nie była ustalona z góry.	Na przykład budujesz dom. W marcu podpisujesz z przyjacielem umowę. Ustalacie w niej, że pożyczy ci do 10 000 zł, jeśli nie będziesz mieć wystarczających środków na zapłatę za wykonane prace. W lipcu pożyczasz 8 000 zł, a we wrześniu 2 000 zł. W październiku spłacasz 10 000 zł. W listopadzie pożyczasz 1 500 zł. Zapłacisz podatek od każdej pożyczonej kwoty, czyli od 8 000 zł, od 2 000 zł i od 1 500 zł.
Depozyt nieprawidłowy	Kwota lub wartość depozytu
Ustanowienie odpłatnego użytkowania oraz służebności	Wartość świadczeń za okres, na jaki się umówiliście.

 

                                                                                                                                                                                                                                                 

W wypadku umowy spółki podstawa opodatkowania zależy od sytuacji:

Sytuacja	Podstawa opodatkowania
Przy zawarciu umowy	Wartość wkładów do spółki osobowej albo wartość kapitału zakładowego
Przy wniesieniu lub podwyższeniu wkładów do spółki osobowej albo podwyższeniu kapitału zakładowego	Wartość wkładów, które powiększają majątek spółki osobowej, albo wartość, o którą podwyższacie kapitał zakładowy.
Przy dopłatach	Kwota dopłat
Przy pożyczce, którą spółce udziela wspólnik.	Kwota lub wartość pożyczki
Przy oddaniu spółce rzeczy lub praw majątkowych do nieodpłatnego używania	Roczna wartość nieodpłatnego używania. Wynosi ona 4% wartości rynkowej tych rzeczy lub praw majątkowych.
Przy przekształceniu lub łączeniu spółek	Wartość wkładów do spółki osobowej, która powstała przez przekształcenie, albo wartość kapitału zakładowego spółki kapitałowej, która powstała przez przekształcenie lub połączenie.
Przy przeniesieniu do Polski rzeczywistego ośrodka zarządzania spółki kapitałowej lub jej siedziby	Wartość kapitału zakładowego

 

                                                                                                                                                           

Jak obliczyć wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych

Podatek płacisz zawsze od wartości rynkowej rzeczy lub prawa majątkowego – nawet, jeśli w umowie ustalisz jego inną wartość.

Wartość rynkową przedmiotu czynności cywilnoprawnej określ na podstawie przeciętnej ceny tego, co jest  przedmiotem tej czynności. Jeśli są to rzeczy – weź pod uwagę ich:

• położenie,
• stan,
• stopień zużycia.

Przykład: mieszkasz w Warszawie i kupujesz samochód za 12 000 zł od sprzedawcy ze Szczecina. Sprawdzasz, jakie są przeciętne ceny takich samochodów (taka sama marka, typ - np.: sedan, hatchback, kabriolet, kombi, model, ten sam rok produkcji). Bierzesz pod uwagę przeciętne ceny w dniu i w miejscowości, z której go kupujesz. Taki sam samochód w Warszawie kosztowałby 1 000 zł więcej. Podatek zapłacisz od kwoty 12 000 zł, bo jest to przeciętna cena w miejscu, z którego jest samochód.

Nie odliczaj od tej wartości długów i ciężarów.

Przykład: kupujesz samochód o wartości rynkowej 25 000 zł za cenę 5 000 zł. Sprzedawca obniżył dla ciebie cenę, bo przejmujesz od niego spłatę kredytu za samochód w wysokości 20 000 zł. Jednak podatek płacisz od kwoty 25 000 zł, czyli bez odliczania długów.

UWAGA! Jeśli za podstawę opodatkowania przyjmiesz wartość niższą niż rynkowa – zaniżysz podatek. Urząd skarbowy może ci wtedy kazać poprawić błąd. Zapłacisz wtedy brakujący podatek i odsetki.

• Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2023 poz. 170, ze zm.) 
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie sposobu pobierania i zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. poz. 1999)